Transmission
Türkiye’nin, son 25 yıl içerisinde BOTAŞ tarafından inşa edilmiş, oldukça büyük ve güvenilir bir iletim sistemi bulunmaktadır. Bu iletim ağı, 48 inç ile 8 inç arasında değişen çaplarıyla 2009 sonu itibarıyla toplam 12,024 km’ye ulaşmıştır. Ağın 75 Bar maksimum çalışma basıncı ve <5000C dizayn sıcaklığı bulunmaktadır. Doğal Gaz Piyasası Kanunu çerçevesinde BOTAŞ’ın tüzel kişiliği ayrıştırılarak, boru hatlarının sahipliğini ve faaliyetlerini devralacak ayrı bir şirket oluşturulacak ve bu şirket ulusal iletim şirketi olarak kalmaya devam edecektir. Mevzuat, gaz üretim şirketleri ve özel şirketlerin, EPDK’dan lisans aldıkları sürece yerel ve bölgesel iletim ağlarını kurmasına, işletmesine ve sahip olmasına imkan vermektedir fakat mevcut BOTAŞ ana ve destek hatları, devam etmekte olan BOTAŞ projeleriyle birlikte özel yatırımcılara sınırlı fırsatlar bırakmaktadır.
Bu sistem, toplam 251 MW kapasiteli 8 kompresör istasyonunu içermektedir. Kısa vadedeki yatırım ihtiyaçları arasında aşağıdakiler sayılabilir:
• Azerbaycan’dan ve İran’dan ithal edilecek gazı aktarmak için ilave kompresör. Dünya Bankası, Erzincan’da 3*13 MW’lık kompresör istasyonunun finansmanına katkıda bulunmaktadır. Bu kompresör istasyonunun 2012’de faaliyete geçmesi beklenmektedir.
• EgeGaz LNG terminalinden artış gösteren sevkiyatlarda kullanılmak üzere ilave kompresör. Nazilli-İzmir bağlantısının tamamlanması da sistem dengelenmesine yardımcı olmuştur fakat BOTAŞ analistleri Balıkesir, Denizli ve/veya Aydın’de kompresör istasyonlarına ihtiyaç olacağına inanmaktadırlar.
İletimde başlıca sorunlar Şebeke İşleyiş Düzenlemesi’den (ŞİD) ve ŞİD’in BOTAŞ tarafından uygulanmasından kaynaklanmaktadır. ŞİD, 2004’te yürürlüğe girmiş ve birtakım vesilelerle özellikle de Ekim 2008’de tadil edilmiştir. Aralık 2007’ye kadar piyasanın tek oyuncusunun BOTAŞ olması ŞİD’in uygulanmasını geciktirmiştir.
Şebeke İşleyiş Düzenlemesi, gaz iletimine katılan tarafların haklarını ve sorumluluklarını düzenlemektedir. İletim şebekesi BOTAŞ tarafından işletilen Elektronik Bülten Tablosu ile piyasanın tüm oyuncularına katılım ve takip imkanı tanımaktadır. Boru hattı kapasitesi, giriş-çıkış sisteminin kullanıldığı bir yıllık esasta tahsis edilmektedir. Fazla talep durumunda kapasite, orantısal olarak tahsis edilmektedir. ŞİD, sistem kullanımı prosedürlerini ve taşıma, dengeleme ve düzenleme bedellerini tanımlamaktadır. Taşıtanlar ve diğer piyasa aktörleri, karşılaştıkları başlıca sorunları şöyle sıralamaktadırlar;
1) İletim sistemine erişim
ŞİD’e göre kapasite tahsisi, bir yıllık esasta giriş-çıkış sistemine göre yapılır. Her ne kadar Ekim 2008 değişiklikleri bunu kolaylaştırdıysa ve spot kargo getirmek isteyenlerin konumunu güçlendirdiyse de, hala bir sonraki yıl için mürcaatların Eylül ayında yapılması, yıllık tahsislerin de en son Aralık ayında yayınlanması gerekiyor.
2) Yüksek Bedeller
Günlük kapasite tahsislerinde esneklik olmaması, sapmalarda yüksek cezalar ve dengeleme gazının belirsiz maliyeti sistem kullanıcılarının, yıllık cirolarının %1’i civarında iletim kontrol ve sevkiyat cezalarıyla karşılaşmalarına neden olmaktadır. Piyasanın hakim oyuncusu BOTAŞ dengeleme gazının tek tedarikçisi olarak fiyatını kendi belirlediği dengeleme gazını diğer oyunculara yüksek fiyatla satmaktadır. EPDK’nın yayınladığı iletim tarifeleri Taşıtanlarca yüksek bulunmakta, ve bu tarifelerin hesaplanma yönteminin ilan edilmemesi güven sarsmaktadır.eyenlerin konumunu güçlendirdiyse de, hala bir sonraki yıl için mürcaatların Eylül ayında yapılması, yıllık tahsislerin de en son Aralık ayında yayınlanması gerekiyor.
3) BOTAŞ’ın Tüzel Kişiliğinin Ayrışmaması
Bütün bunların altında yatan neden, BOTAŞ’ın hem iletim sistemi operatörü hem de kendi adına Taşıtan – ve dolayısı ile diğer Taşıtanlarla rakip olmasıdır. BOTAŞ bağımsız bir ayrışık yapıya sahip olmadığından özel Taşıtanlar, BOTAŞ’ın iletim kararlarının, ticari faaliyetlerini koruyucu nitelikte olduğu gerekçesiyle BOTAŞ’ın ticaret ve iletim faaliyetlerinin hesaplarının birbirinden tamamen ayrılması ve bu iki faaliyetin tamamıyla farklı iki tüzel kişilik altında yürütülmesi çağrısında bulunmaktadırlar.
4) Elektrik Ve Gaz Piyasası Uyuşmazlığı
Elektrik Piyasası Operatörünün, Gün Öncesi Piyasası talimatları, gaz taşıma miktar bildirimleri yapıldıktan sonra açıklanmasına rağmen, Taşıtanlar, Gün Öncesi Piyasası talimatları kesinleştirildikten sonra kendi hacimlerini gözden geçirebilirler. Ancak üreticilerin Dengele Güç Piyasası teklifleri, Taşıtanların taşıma miktarı değişiklik bildiriminden 30 dakika sonra verilmektedir. Gerçek zamanlı piyasadaki teklif talimatları, günlük olarak kesinleştirilmez ve üretim talimatları günün herhangi zamanında alınabilir. Bu durumdan kaynaklanan gaz dengesizlik maliyeti, zaman zaman ciddi boyutlara ulaşabilmektedir.
